Að virkja vellíðunartaugina

Við lifum í óstöðugum heimi sem á það til að gera ofurmannlegar kröfur til okkar. Heimi sem leggur megináherslu á að styrkja hugann og gera okkur hæf á því sviði, oft á kostnað líkamans og hæfileikans til að vera, njóta og slaka á. 
 
Flestir hafa upplifað einhvers konar áföll. Þau þurfa ekki að vera stór til að hafa áhrif. Flestir eiga það til dæmis sameiginlegt að hafa ekki fengið nægan tilfinningalegan stuðning í uppvextinum. Öryggi og tengslamyndun eru eins og við vitum grunnþarfir hjá okkur mannfólkinu. Við gætum hafa alist upp við heimiliserjur, eða kannski fannst okkur við ekki fá rými til að þroskast á eigin forsendum. Of mikil fjarlægð eða ekki nægileg mörk geta líka haft þessi áhrif. Við höfum öll, bæði börn og fullorðnir, þörf fyrir að vera spurð hvernig okkur líður. Það hjálpar okkur að upplifa að við séum séð og heyrð og styður okkur í gegn um erfiða reynslu.
 
Líkaminn man það sem við höfum gengið í gegn um. Áföll sem taugakerfið okkar geymir geta við ákveðnar aðstæður dregið fram gamla tilfinningu fyrir öryggisleysi. Þá er ekki nóg að segja okkur sjálfum að við séum örugg. Við þurfum að sanna það fyrir líkamanum. 
 
Polyvagal kenningin, sem hefur notið vaxandi fylgis í sambandi við áföll og streitu hjálpar okkur að skilja hvernig taugakerfið okkar skynjar og bregst við. Hún er þróuð af Stephen Porges, sálfræðingi og taugasérfræðingi. Hún kennir okkur að við getum haft áhrif á viðbrögð taugakerfisins í streituástandi með því að virkja flökkutaugina (vagustaugina). Ein besta leiðin til þess er að iðka jóga. 

Flökkutaugin er lengsta og mikilvægasta heilataugin, liggur í gegn um allan líkamann og er hluti af sefkerfinu eða róandi hluta taugakerfisins. Sefkerfi og drifkerfi sem saman mynda ósjálfráða taugakerfið, vinna saman. Drifkerfið setur okkur í vökult ástand með streituhormónum. Stundum kallað "berjast eða flýja" ástand. Og sefkerfið eða flökkutaugin getur afvirkjað þessi hormón. Drifkerfið safnar upplýsingum í gegn um skynfærin og sendir þær til sefkerfisins. Drifkerfið spyr: Eru þessar aðstæður í lagi? Er hætta á ferð? Ef svo er þá er ég með adrenalín ef þú þarft á því að halda. Sefkerfið metur þessar upplýsingar og byggir á fyrri reynslu til að ákveða hvort það á að taka bremsuna af flökkutauginni. Ef það metur að það sé hættuástand þá losna streituhormón og taka að flæða um líkamann. 

Flökkutaugin hefur tvær greinar. Eldri hlutinn er fyrir neðan þind og tengist því að frjósa eða lamast eins og dýr gera í hættu. Og yngri, þróaðri hluti sem er fyrir ofan þind og hefur að gera með félagsleg samskipti og samkennd. Þegar flökkutaugin er í góðu jafnvægi er meltingin góð og við eigum auðvelt með að skipta um gír milli álags og hvíldar. Við erum með gott tengslanet og leitum eftir stuðningi þegar á þarf að halda. 
 
Flökkutaugin hefur áhrif á öndun, meltingu og hjartslátt. Breytileiki hjartsláttarins gefur vísbendingu um streitu og er til dæmis mældur hjá börnum í fæðingu. Í  dag eru margir með úr eða önnur tæki sem mæla þetta, enda er mjög gagnlegt að fylgjast með streituástandi líkamans. 

Jóga hefur djúp áhrif á jafnvægi þessarar taugar. Mörg form af jóga leggja megináherslu á að virkja sefkerfið og kenna okkur að slaka á. Sem er auðvitað afar mikilvægt. Það er hins vegar líka mikilvægt að skapa samhljóm á milli þessara kerfa, sefkerfis og drifkerfis og fá þau til að vinna betur saman. Kundalini jóga leggjum við áherslu á bæði, að virkja sefkerfið og að finna samhljóm í líkamanum og fá þessi kerfi til að vinna saman. Kundalini jóga kennir okkur að flökkutaugin sé eins konar stillingarniður fyrir líkamann. Líkaminn leitast við að stilla sig í samhljóm við flökkutaugina. Ef við höldum henni í jafnvægi þá er allur líkaminn í jafnvægi. 
 
Hjartað með stuðningi flökkutaugarinnar er taktmeistari líkamans. Þegar margar gamaldags klukkur með kólf eru settar inn í sama herbergið þá stilla þær sig á endanum allar eftir stærsta kólfinum. Á sama hátt stilla öll líffærin sig í takt við hjartað. Við sjáum að hjartastöðin er einmitt þetta. Hjartslátturinn og líðan okkar sem endurspeglast í flökkutauginni. Traustið sem við höfum til heimsins, byggt á lífsreynslu okkar og hæfileika til að vinna úr henni. Og hæfileiki okkar til að finna til samkenndar. 
 
Forfeður okkar skildu mikilvægi þess að vera í samhljómi við hjartað og æðri lögmál alheimsins. Sérstaklega þegar það var ekki á þeirra færi að stjórna aðstæðunum. Helgisiðir höfðu þetta hlutverk í gegn um tíðina. Þegar við förum í jóga erum við að virkja þennan helga stað í okkur sjálfum. 
 
Jóga er mjög aðgengileg leið til að vinna úr áföllum í gegn um líkamann. Það er mín reynsla að fólk sem hefur lent í miklum áföllum finnur mikla hjálp í að stunda kundalini jóga. Þar erum við að vinna með þetta jafnvægi flökkutaugarinnar í gegn um allan jógatímann. Með taktföstum æfingum, með því að opna flæði upp hryggsúluna, í gegn um öndunaræfingar og möntrusöng. Kundalini jóga er sérstaklega áhrifaríkt þegar kemur að því að höndla streitu. 

Jóga á sér meira en 5000 ára langa sögu. Sem manneskjur höfum við verið að takast á við svipaðar áskoranir í gegn um söguna og þurft leiðir til að komast út úr streituástandi. Og að finna þá  öryggistilfinningu sem fylgir því að vera hluti af samfélagi fólks. Það felst mikil hvíld í því að koma í jógatíma. Að vera hluti af samfélagi en samt með sjálfum sér. Að bara vera og njóta andartaksins. Saman. 

 

Guðrún Arnalds - jógakennari, markþjálfi og leiðbeinandi í Fókusing - aðferð til að hlusta á líkamann og sína innri veröld

Andartak jóga- og heilsustöð

[e-mail]

 

Gerðu streituna að vini þínum

Hvernig gerum við streitu að vini okkar? Það má auðvitað segja að það sé kannski ekki mjög aðlaðandi tilhugsun að vingast við hana yfirleitt. Við fáum þau skilaboð daglega að streita sé óholl. Streita er skrýtið hugtak. Hún er sögð vera valdur að helstu heilsuvandamálum nútímamanneskjunnar. Og á sama tíma er hún ómissandi hluti af lífinu. Streita virkar nefnilega hvetjandi í hæfilegum skömmtum. 

Streita er hluti af daglegu lífi okkar hvort sem okkur líkar betur eða ver. Hún er eins og dálítið uppáþrengjandi félagi sem eltir okkur á röndum og gefst ekki upp. Hún er komin til að vera. Og þá er kannski eins gott að hætta að forðast hana og læra að lifa með henni.   

Við getum sagt að streita sé mælikvarði á það hversu mikið við teljum okkur ráða við aðstæðurnar sem við erum í. Ef okkur finnst ákveðnar aðstæður vera yfirþyrmandi og að við höfum ekki það sem þarf til að ráða við þær þá upplifum við streitu. 

Það geta verið ýmsir þættir sem valda því að okkur finnst við ekki ráða við þær aðstæður sem við erum í. Lífsorka er kannski mikilvægasti þátturinn. Að hafa næga orku til að glíma við áskoranir lífsins. Lífsorkan sem við höfum til taks hverju sinni er afleiðing af samspili hugar, líkama og sálar. 

Það er margt sem getur tekið frá okkur orku. Það býr til dæmis hávær gagnrýnisrödd innra með mér, sem getur virkað  yfirþyrmandi í miklu álagi. Oft án þess að ég taki eftir því. Um leið og ég verð meðvituð um hana þá verða hlutirnir aðeins auðveldari. Við erum öll með svona gagnrýnisrödd sem telur okkur trú um að við séum ekki nægilega sterk eða hæfileikarík eða sem laumar inn samviskubiti ef við ætlum að gera eitthvað fyrir okkur sjálf. Ef við samsömum okkur með þessari rödd þá er líklegt að við tökum ekki eftir henni. Og þá öðlast hún meiri mátt.  

Streita tengist oft ofvirkum huga. Við getum orðið alveg ringluð og jafnvel ófær um að velja það sem nærir okkur eða setja mörk til að standa með okkur þegar hugurinn fer að tvístrast undir álagi. Áður en ég fór að stunda jóga gat svoleiðis ástand hæglega magnast upp í kvíða eða tilfinningu fyrir að vera ein í heiminum. Eða að ég missti mig í sykur og sælgætisát. Sem aftur setti meltinguna úr skorðum og ýfði upp taugakerfið. Ég glími stundum enn við tvístraðan huga undir álagi en nú hef ég reynsluna af leiðum sem ég get gripið til. Líkaminn minn man hvernig tilfinning það er að vera nærð og kyrr innra með mér. Svo ég er líklegri til að grípa í þær leiðir sem ég kann þegar þörf krefur. Best er ef ég næ að fyrirbyggja að fara á þennan stað. Regluleg iðkun er mín besta forvörn. Og góður skammtur af sjálfsmildi. 

Ójafnvægi í huganum birtist í líkamanum og öfugt. Hugur og líkami speglast hvor í öðrum. Þegar við erum búin að borða yfir okkur verður líkaminn kraftlaus og við verðum þung í skapi. Léleg melting er ein af birtingarmyndum streitu og þá fer öll orkan í að reyna að melta. Þegar við fáum ekki útrás fyrir orkuna okkar, verðum við óþolinmóð og pirruð og þá náum við ekki að slaka á og finna frið. Streita dregur fram veikleika okkar. Jafnvægi er lykill að vellíðan. 

Góðu fréttirnar eru þær að það er heilmargt sem við getum gert til að sækja okkur orku og til að finna henni farveg. Öndunin er ekki bara líflínan okkar heldur líka dásamlegur orkugjafi sem færir með sér kyrrð og friðsæld ef við lærum að beisla hana og virkja krafta hennar. Hreyfing er líka mikivæg þegar kemur að því að vingast við streitu. Og hugleiðsla getur stutt okkur í að bæta gæði hugans og hækka hann í tíðni. 

Jóga- og hugleiðsluiðkun kennir okkur að vera ekki of trúgjörn á innihald hugans og þjálfar okkur í að eiga meðvitaðra samband við hugsanir okkar. Að stækka okkur svo við getum orðið vitni að hugsununum í stað þess að leyfa óstýrilátum huga að ráða ferðinni. Reynslan sýnir að þeir sem iðka jóga og hugleiðslu fara að sækja í heilbrigðari lífsstíl semhliða iðkuninni.

 

Guðrún Arnalds - jógakennari, markþjálfi og leiðbeinandi í Fókusing - aðferð til að hlusta á líkamann og sína innri veröld

Andartak jóga- og heilsustöð

[e-mail]